İşyerinde risklerin değerlendirilmesi 2008 yılından itibaren Avrupa’da giderek önem kazanmış ve kuruluşların bu konuda çalışma yapmaları için özendirici ve bilgilendirici bir süreç başlamıştır. Risk değerlendirmesinin iş sağlığı ve güvenliği yönetiminde ilk adım olduğu, daha anlaşılır bir hale getirilmesi gerektiği, kurumlara nasıl uygulanacağının öğretilmesi gerektiği ve bu çalışmayı yapmanın yasal bir zorunluluk olduğuna dikkat çekilmektedir. Ülkemizde de risk algısı ve farkındalığı düşük düzeyde olduğu, bu konuda çalışmalar ya hiç yapılmamakta ya da yetersiz kalmakta olduğu için risklere karşı önlemler alınamadığı ve bu durumun özellikle de KOBİ’ler için söz konusu olduğu aşikardır.

Giriş ve yol gösterici olması açısından bu makalede pratik olarak beş adımda risk değerlendirme ele alınacaktır.Günümüzde kalite anlayışının en önemli faktörlerinden biri haline gelen iş sağlığı ve güvenliği alanında uygulanan risk yönetiminin en önemli ayağını oluşturan risk değerlendirmesi, ISO 9000 kalite yönetim sisteminde olduğuna benzer şekilde tehlike ve risklerin belirlenmesi, önlem alınması ve yapılan işlerin değerlendirilmesi konusunda genel bir çerçevede gerçekleşir.

Bu konuda yapılan çalışmalar OHSAS 18001 kalite yönetim sistemi çerçevesinde bu sistemin terminolojisinden istifade eder ki, en basite indirgenmiş haliyle PUKÖ (Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al) çevrimi dahilinde gerçekleşir.Alınacak önlemlerin hiyerarşik sırası mevzuatımızda da (İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ? Madde 6) açıkça ifade edilmiştir. Buna göre;

1) Risklerin önlenmesi,

2) Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi,

3) Risklerle kaynağında mücadele edilmesi,

4) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için, özellikle işyerlerinin tasarımında, iş ekipmanları, çalışma şekli ve üretim metodlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi,

5) Teknik gelişmelere uyum sağlanması,

6) Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi,

7) Teknolojinin, iş organizasyonunun, çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliştirilmesi,

8) Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi,

9) İşçilere uygun talimatların verilmesi gerekmektedir.

Risk değerlendirmesinde uygulanacak adımları sırayla ele alacak olursak;

1.Adım; Tehlikelerin Belirlenmesi

Bu adımda, işyerinde çalışanlara, ürünlere, iş ekipmanlarına nelerin zarar verebileceği belirlenir.

2. Adım; Tehlikelerin Değerlendirilmesi

Birinci adımda tespit edilen tehlikelerden kimlerin ve nasıl etkileneceği belirlenir, listedeki tehlikelerin hangileri için ne tür önlemler alınacağı ve hangileri için risk derecelendirmesi yapılacağına karar verilir.

3. Adım; Risklerin Derecelendirmesi ve Alınacak Önlemlere Karar Verilmesi

İkinci adımda derecelendirilmesine karar verilen tehlikelerin her biri için ayrı ayrı risk ağırlık oranları hesaplanır ve riskler öncelik sırasına konulur.

4. Adım; Bulguların Kayıt Altına Alınması ve Kontrol Önlemlerinin Uygulanması

İkinci ve üçüncü adımlarda alınmasına karar verilen önlemlerin hemen ortadan kaldırılabilecek olan tehlikeler için olanları derhal uygulamaya alınır ve tehlikenin tekrar ortaya çıkmaması için uygun bir kontrol peryodu belirlenir. Belirli bir maliyet ve zaman gerektiren önlemler için uygulama planları yapılarak uygulama süreci başlatılır.

5. Adım; Denetim, İzleme, Gözden Geçirme ve Gerekli Hallerde İyileştirme

İşyerinde gerçekleştirilen risk yönetiminin tüm aşamaları ve uygulanması denetlenir, izlenir ve aksayan yerler gözden geçirilerek sürekli iyileştirme kapsamında gerekli görülen hallerde güncellenir.

Küçük ve orta ölçekli çoğu işletmede tehlikeler çoğunlukla kolaylıkla giderilebilecek boyuttadırlar. Bu sebeple, biraz emek ve masraf ile işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda daha yüksek seviyelere taşınması işten değildir.